Προσφυγιά
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ' όχιμε των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1911)
Στις μέρες μας η πολυπολιτισμικότητα συνήθως αναφέρεται ως κάτι το γενικά καλό, ως παράδειγμα του πώς η αμοιβαία κατανόηση και η ανεκτικότητα μπορούν να στηρίξουν κοινωνίες, οι οποίες είναι ανομοιογενείς ως προς την κουλτούρα των κατοίκων τους, δηλαδή ως προς τα έθιμα, τη θρησκεία, τις πεποιθήσεις, το γενικότερο τρόπο ζωής τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η απόπειρα δημιουργίας ομοιογενών εθνικών κρατών, η λεγόμενη εθνοκάθαρση (τι άσκημη λέξη αλήθεια, σα διαφήμιση απορρυπαντικού), θεωρείται έγκλημα.
Γι'αυτό και με ενοχλεί όταν ακούω να μιλάνε για τις "ανταλλαγές πληθυσμών" που ακολούθησαν την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης (24.07.1923). Προφανώς επρόκειτο για μια τερατώδη επιχείρηση εθνοκάθαρσης, η οποία λίγο έως πολύ αντιμετωπίστηκε από την ιστοριογραφία ως αναγκαίο κακό: Για την Τουρκία η ομογενοποίηση του πληθυσμού θα βοηθούσε την σταθεροποίηση στο εσωτερικό του νεοσύστατου κράτους. Για την Ελλάδα, τα μεγαλύτερα κομμάτια των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας είχαν ήδη πάρει το δρόμο της προσφυγιάς, οπότε η ζημιά είχε ήδη γίνει.
Έτσι, το κουβάρι των πληθυσμών στα Βαλκάνια, ευχή και κατάρα της ιστορίας προς τους κατοίκους αυτής της γωνιάς της Γης, άρχισε να ξετυλίγεται, και η διαδικασία αυτή συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με εξαιρετικά αμφίβολα αποτελέσματα. Για τη γενιά μου, που μεγάλωσε σε αυτό το παρά φύσει κατασκεύασμα που ονομάζεται "εθνικό κράτος", ένα κομμάτι της ζωής μας λείπει, μεγαλώσαμε χωρίς να έχουμε επαφή με τον "άλλο", όπως είχανε οι παππούδες και προπαππούδες μας. Δε ζήσαμε την καλημέρα του μουσουλμάνου γείτονα, το άκουσμα του μουεζίνη την ώρα της προσευχής, τη μυρωδιά του αργιλέ, το ανακάτωμα των λέξεων και των γλωσσών. Μεγαλώσαμε μισοί και, κατά κάποιον τρόπο, πνευματικά ανάπηροι.
Ο παππούς μου ο Δημητρός γεννήθηκε στη Σμύρνη και πήρε το δρόμο της προσφυγιάς στα 15 του. Γόνος εύπορης οικογένειας με σημαντική ακίνητη περιουσία, φεύγοντας δεν πήρε μαζί του τίποτα, παρά μόνο μία εικόνα του Αη-Γιώργη, την οποία του έδωσε ο πατέρας του, και την οποία έδωσε στο γιό του πριν πεθάνει. Τον υιοθέτησε μια συγγενής του στο Ηράκλειο, άλλαξε το όνομά του και εγκαταστάθηκε τελικά στα Χανιά, όπου έμαθε την τέχνη της κορνίζας και άνοιξε δικό του κορνιζάδικο σε κάποιο σοκάκι πίσω από την αγορά. Δυστυχώς όταν πέθανε ήμουν μικρός, δεν πρόλαβα να αναρωτηθώ και να τον ρωτήσω λεπτομέρειες για το παρελθόν του. Δεν είμαι καν σίγουρος πώς ήταν το επώνυμό του. Αυτός δε μιλούσε ποτέ για τη Σμύρνη. Σαν να μην υπήρξε ποτέ. Τότε δεν το καταλάβαινα, τώρα όμως ξέρω ότι την πατρίδα του την κουβαλούσε μέσα του πάντα, με αξιοπρέπεια και με περηφάνεια. Μια φορά μόνο, μια μοναδική φορά τον άκουσα να εξομολογείται τη στενοχώρια του. Όταν κάποιος γνωστός τον ρώτησε γιατί δεν πάει πίσω στη Σμύρνη να δει το σπίτι του. "Γιατί στο σπίτι μου τώρα είναι άλλοι μέσα", είπε με πίκρα. Δεν επιχείρησε ποτέ αυτό το ταξίδι, δεν το ήθελε και δε θα το άντεχε.
Καλή αντάμωση παππού.
Εεε, να, χμμμ, ήθελα να πω...
Δεν είμαι καλός ρήτορας. Στα ελληνικά είμαι έτσι κι έτσι, ανάλογα με το πόσο υψηλές είναι οι απαιτήσεις, δηλαδή ανάλογα με το ποιός με ακούει. Στα γερμανικά όμως, καταστροφή... Λογικό θα μου πείτε, δε μπορεί κανείς από τη μια μέρα στην άλλη να αποκτήσει ευφράδεια σε μια ξένη γλώσσα. Ζώντας όμως στη Γερμανία, κουβαλάω πάνω μου αυτήν την έλλειψη ευφράδειας σα σιδερένια μπάλλα δεμένη στο πόδι μου. Τυχαίνει καμιά φορά να ακούω κάποιον να μιλάει, να σκέφτομαι από μέσα μου "μα τι λέει ο καραγκιόζης", να νιώθω τις ιδέες στο μυαλό μου να ζεσταίνονται και να παίρνουν μορφή σαν φρεσκοψημένα ψωμάκια, τα οποία όμως σχεδόν ποτέ δε βρίσκουν το δρόμο τους μέχρι το στόμα μου. Νιώθω ότι αν σηκωθώ από τη θέση μου και ζητήσω το λόγο, θα με κοιτάξουν όλοι σαν να λένε "κάτσε κάτω ρε!" ή θα με αγνοήσουν επιδεικτικά, οπότε κι εγώ κάθομαι στα αυγά μου και δε λέω τίποτα. Όποτε συμβαίνει αυτό, μου χαλάει τη μέρα. Θυμώνω με τον εαυτό μου και παίρνω διάφορες γενναίες αποφάσεις, μέχρι την επόμενη φορά που θα τις καταπιώ μαζί με τα λόγια μου.
Τις προάλλες άκουγα μια διάλεξη σχετικά με την εργασία σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Έλεγε λοιπόν ο τύπος ότι παρατηρείται ένας ιδιαίτερα υψηλός βαθμός ανάπτυξης της συλλογικότητας σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Ρωσία, βγάζοντας το συμπέρασμα ότι η... ορθοδοξία προάγει τις συλλογικότητες. Στο τέλος προσπάθησα να δώσω μια κατά τη γνώμη μου πιο λογική ερμηνεία: Σε χώρες όπου το κράτος αδυνατεί να προστατεύσει τον πολίτη, αναπτύσσεται η συλλογικότητα ως μερικό αντίβαρο σε αυτήν την δυσλειτουργία του κράτους. Αυτό εξηγούσε γιατί, στα στοιχεία που παρουσίασε, στο ίδιο περίπου επίπεδο με τις ορθόδοξες χώρες ήταν και η Πορτογαλία. Λοιπόν το είπα τόσο άτσαλα που τελικά εξεπλάγην που ο ομιλητής το κατάλαβε, το ανέπτυξε και εν τέλει συμφώνησε. Καλύτερα έτσι, τουλάχιστον ένιωσα την ικανοποίηση ότι εξέθεσα τη διαφωνία μου και είπα αυτό που είχα στο κεφάλι μου, το ξεφωρτώθηκα κατά κάποιον τρόπο για να μη με ταλαιπωρεί μετά όλη τη μέρα.
Ποιός ξέρει, ίσως μετά από κάποια χρόνια να μην το σκέφτομαι πια, να πετάγομαι με τη μία από την καρέκλα και να λέω "μα τι λες ρε καραγκιόζη"!
Από λιμάνι σε λιμάνι
Μα τι γυρεύουν οι ψυχές μας ταξιδεύοντας
πάνω στα σαπισμένα θαλάσσια ξύλα
από λιμάνι σε λιμάνι;
(Γ. Σεφέρης, από τη συλλογή "Μυθιστόρημα", "Η'".
Η σημερινή έμπνευση ανήκει στον Αντώνη.)
Πόρτο
Το Πόρτο βρίσκεται στις εκβολές του ποταμού Ντούρο στον Ατλαντικό Ωκεανό. Στη νότια πλευρά του ποταμού (που φαίνεται στη φςτογραφία) βρίσκεται το κέντρο και το μεγαλύτερο κομμάτι της πόλης. Στη βόρεια πλευρά βρίσκονται τα κελάρια των παραγωγών του περίφημου κρασιού του Πόρτο. Το κρασί μεταφερόταν παλιά με καϊκάκια (σαν την Quinta de Foz που βλέπετε σε πρώτο πλάνο) από τον τόπο παραγωγής του, από τα χωράφια δηλαδή της κοιλάδας του Ντούρο, στα κελάρια για να ωριμάσει και να παλιώσει. Τα κρασιά αυτά έχουν σχεδόν αποκλειστικά αγγλικά ονόματα (π.χ. το πιο γνωστό είναι το Sandeman) επειδή οι εταιρείες που παραδοσιακά τα παράγουν και τα εμπορεύονται είναι αγγλικές. Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, το κρασί "πόρτο" ή "πορτό" ή "πορτ" (πώς το λέμε στα ελληνικά;) είναι αγγλική εφεύρεση.
Ολόκληρο το ιστορικό κέντρο του Πόρτο έχει κυρηχθεί μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς από την Unesco. Τα περισσότερα κτίρια είναι παμπάλαια, από την εποχή που η Πορτογαλία ήταν μεγάλη αποικιακή δύναμη. Η βόλτα στο κέντρο του Πόρτο, με τα καφέ, τα ζαχαροπλαστεία και τα μικρά καταστήματα είναι μια απόλαυση, ενώ τα εστιατόρια προσφέρουν καλό φαγητό, κυρίως θαλασσινά, σε πολύ καλές τιμές.
Το πιο υπέροχο πράγμα πάντως που υπάρχει στο Πόρτο, και ο λόγος που θα ήθελα να ξαναπάω, είναι οι κάτοικοί του. Ως επί το πλείστον φτωχοί, απλοί, ευγενικοί, χαμογελαστοί, σου έδιναν την εντύπωση ότι θέλουν πιο πολύ να ακούσουν την καλή σου κουβέντα παρά να πάρουν τα λεφτά σου. Η οικογένεια που μας φιλοξενούσε ήταν συγκινητική στην προσπάθειά της να μη μας λείψει τίποτα, δε θα ξεχάσω ποτέ τις διπλωμένες μου πυτζάμες όταν γυρνούσα στο σπίτι, το μαγειρεμένο φαγητό κάθε μέρα, τις αποχαιρετιστήριες σαρδέλες στα κάρβουνα.
Θα κλείσω με μία κακία. Αν κάτι χαλούσε την εικόνα της πόλης εκείνες τις μέρες, ήταν οι Έλληνες φίλαθλοι. Γιατί τόση καφρίλα ρε παιδιά;
Άλλαξε ο Μανωλιός...
Ο ιδιοκτήτης του μπλογκ άλλαξε το όνομα του. Δεν επιθυμεί να λέγεται πια Μπίμπερκοπφ. Δικαίωμά του είναι άλλωστε. Γιατί όμως;
1. Επειδή γράφει στα ελληνικά. Δεν ταίριαζε η γερμανικούρα.
2. Επειδή τελικά το Μπίμπερκοπφ δεν του πολυάρεσε ηχητικά.
3. Επειδή ο αθεόφοβος το έγραψε και ανορθόγραφα. Ο Franz Biberkopf (και όχι Bieberkopf) είναι ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος "Βερολίνο Αλεξάντερπλατς" του Alfred Döblin. Και επειδή του άλλαξε την πίστη να το διαβάσει στα γερμανικά, είπε να κάνει και λίγο φιγούρα. Τρομάρα του.
Ας ελπίσουμε ότι η αλλαγή στο όνομα δε θα τον οδηγήσει σε σχιζοφρενικές καταστάσεις με διπλές προσωπικότητες και τέτοια περίεργα. Ήδη ακούγεται ότι άρχισε να μιλάει για τον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο. Ας είμαστε σε επιφυλακή...
Στη φωτογραφία ο πιο συμπαθής περιπτεράς της Ευρώπης. Φυσικά η φωτογραφία βγήκε στα μουλωχτά, δεν έχω τόσο θάρρος για να φωτογραφίζω αγνώστους "στα μούτρα", αν και η ιδέα μου αρέσει. Και ένα μικρό κουίζ: Σε ποιά πόλη βρίσκεται το περίπτερο; Πρόκειται περί πολύ όμορφης πόλης της ΝΔ Ευρώπης και, αν έχει τύχει να βρεθείτε εκεί, είναι πολύ πιθανό να την αναγνωρίσετε από τις καρτ-ποστάλ.
Μοναξιά
Μόνο το δεντράκι, μόνος κι εγώ στον περίπατό μου, έμεινα και του έκανα λίγο παρέα, όσο άντεξα το τσουχτερό κρύο. Στο Mauerpark του Βερολίνου.
Περί ελευθερίας του λόγου (2)
Συνεχίζοντας το χθεσινό θέμα, ιδού μερικές δηλώσεις του Irving μετά την καταδίκη του (από την ιστοσελίδα της Καθημερινής):
"Ελευθερία της έκφρασης σημαίνει ελευθερία να λες σε άλλους ανθρώπους πράγματα, τα οποία δεν θέλουν να ακούσουν. Και αν αυτό τους προσβάλλει, τότε αυτό είναι εν μέρει δικό τους πρόβλημα και εν μέρει δικό μου. Η ελευθερία της έκφρασης είναι το δικαίωμα να σφάλεις, βασικά. Ορισμένες φορές κάνω λάθος. [...] Δεν μου αρέσει η φράση 'αρνούμαι το Ολοκαύτωμα. Οποιοσδήποτε σώφρων ιστορικός έχει το δικαίωμα να ανοίξει αυτό το πακέτο που τα μέσα ενημέρωσης περιγράφουν ως Ολοκαύτωμα και να εξετάσει καθένα από τα περιεχόμενά του ξεχωριστά και να πει 'λοιπόν, αυτό το μέρος το πιστεύω και αυτό το μέρος το πιστεύω και το περισσότερο από αυτό το πιστεύω, όμως υπάρχει ένα πράγμα εδώ που δεν το πιστεύω. Και αυτό είναι αυτό που έκανα. Αυτό δεν είναι άρνηση του Ολοκαυτώματος. Είναι το ότι λέω 'ακούστε, δεν είμαι κορόιδο, θέλω να μου λένε την αλήθεια και μόνο την αλήθεια'".
Νομίζω καλά τα λέει. Και ένα ενδιαφέρον σχετικό άρθρο του Μ. Μητσού
εδώ.
Τη φωτογραφία την τράβηξα το Δεκέμβρη στο μπαλκόνι. Αφού μου βγήκε ο πάτος να καθαρίζω το χιόνι, κάρφωσα τη σκούπα στο σωρό του χιονιού και έφτιαξα το χιονάνθρωπο, ο οποίος παρεπιπτόντως έμεινε να μας κοιτάζει έτσι πάνω από βδομάδα.
Περί ελευθερίας του λόγου.
Τρία χρονάκια έφαγε ο ιστορικός David Irving από αυστριακό δικαστήριο, επειδή το 1989 είχε δηλώσει ότι δεν υπήρχαν θάλαμοι αερίων στο Auschwitz.
Όταν είχε καταδικαστεί στην Ελλάδα ο Jörg Haderer, ο σκιτσογράφος που είχε φτιάξει εκείνο το κόμικ με το Χριστό, μιλήσαν πολλοί (και σωστά κατά τη γνώμη μου) για την ελευθερία του λόγου, η οποία δοκιμάζεται όταν οι απόψεις που εκφράζονται είναι δυσάρεστες σε κάποιους. Παρόμοια ειπώθηκαν και πρόσφατα με τα σκίτσα του Μωάμεθ και τις αντιδράσεις των μουσουλμάνων.
Να λοιπόν που και οι Αυστριακοί κάνουν τα ίδια. Ελευθερία του λόγου, γιούπι, αρκεί να λέτε όμως τα σωστά πράγματα. Παρεπιπτόντως, με βάση τους ισχύοντες νόμους, και στη Γερμανία αν έλεγε ο Irving αυτά που είπε, τα ίδια θα πάθαινε.
Συμπέρασμα δεν είναι εύκολο να βγει. Όπως έγραψε ο Διονύσης Γουσέτης (το άρθρο
εδώ), αν πει κάποιος στο διπλανό του ότι η γυναίκα του είναι πουτάνα, τότε μάλλον από το ξύλο που θα φάει θα συνειδητοποιήσει ότι η ελευθερία του λόγου δε μπορεί να είναι απόλυτη. Πού θα μπει όμως το όριο; Ποιά "προσβολή" είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε στο όνομα της ελευθερίας του λόγου;
Η πρώτη μου αντίδραση στην περίπτωση Irving ήταν να πω ότι ο ιστορικός πρέπει να είναι ελεύθερος να πει την άποψή του για τα γεγονότα, με βάση τα εκάστοτε στοιχεία που έχει στη διάθεσή του. Από αυτή την άποψη φαίνεται εξαιρετικά άστοχο να κρίνεται ένας ιστορικός στα δικαστήρια. Από την άλλη βέβαια, αν είχα χάσει την οικογένειά μου σε κάποιο θάλαμο αερίων, ίσως να σκεφτόμουν διαφορετικά.
Μια παρένθεση: Κατά σύμπτωση (ή όχι;) προβλήθηκε σε Γερμανικό κανάλι η ταινία "Larry Flint" πριν λίγες μέρες και την είδα για πολλοστή φορά. Για όσους δεν ξέρουν, ο Larry Flint είναι ο εκδότης του αμερικάνικου πορνοπεριοδικού Hustler, το οποίο πολεμήθηκε από συντηρητικούς και θρησκευτικούς κύκλους, απαγορεύτηκε σε κάποιες πολιτείες, όμως τελικά δικαιώθηκε από το ανώτατο δικαστήριο. Η ταινία είναι κατά τη γνώμη μου καταπληκτική, περνάει το μήνυμά της με αμεσότητα και ευθύτητα, με πολύ καλές ερμηνείες και δυνατό ρυθμό.
Πάντως, το να "πολεμήσεις" μια δυσάρεστη άποψη συνήθως έχει αντίθετα αποτελέσματα. Για το Hustler τα δικαστήρια ήταν σίγουρα η καλύτερη διαφήμιση. Εγώ αγόρασα και διάβασα το κόμικ του Haderer μόνο και μόνο από περιέργεια, μετά που είχε ξεκινήσει ο ντόρος. Υπό κανονικές συνθήκες, και με δεδομένη την τσουχτερή τιμή του, δε θα το αγόραζα με τίποτα. Να πω την αλήθεια, ούτε καν αστείο δεν το βρήκα. Αλλά αυτό είναι άσχετο με το θέμα.
Άσχετη είναι και η φωτογραφία. Την τράβηξα ένα γλυκό απόγευμα του Σεπτέμβρη στο λιμάνι της Γένοβας.
Ντόπα ολέ
Χειμερινή Ολυμπιάδα 2006, Τορίνο. Κάνανε ντου οι καραμπινιέροι νυχτιάτικα σε κατάλυμα της αυστριακής αποστολής και μαζέψανε αθλητές και παράγοντες στο τμήμα για εξακρίβωση και λοιπούς ελέγχους. "Έπρεπε να σταθώ ολόγυμνός και μάλιστα δύο φορές" διαμαρτυρήθηκε στα μήντια ένας διαθλητής. (Καλά ρε φίλε σιγά τα αυγά να πούμε). Μου φαίνεται λοιπόν ότι το να είσαι αθλητής επιπέδου στις μέρες μας είναι εξαιρετικά δυσάρεστο, αφού συνδυάζει επικίνδυνες δραστηριότητες που κατά τα άλλα μόνο σε γκάγκστερ ολκής ταιριάζουν.
Να παίρνεις φάρμακα που καταστρέφουν το σώμα σου (βραχυπρόθεσμα όμως το ντοπάρουν).
Να παίζεις κρυφτούλι με τις αρχές που θέλουν ντε και καλά να ελέγξουν τα ούρα σου.
Να κάνεις λαθρεμπόριο ουσιών.
Να κινδυνεύεις καθημερινά να σε τρέχουν οι καραμπινιέροι αν τους μπεις στο μάτι.
Σε ακραίες περιπτώσεις, να μπουσκάρεις με τη μοτοσυκλέτα για να μπορέσεις να κρυφτείς στο νοσοκομείο.
Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, οι φίλαθλοι σε σκοτώνουν για να σε τιμωρήσουν για το πέναλτυ που έχασες.
Σε κάποιες άλλες δε ακραίες περιπτώσεις, πχ ποδοσφαιριστής στην Ελλάδα, δε φτάνουν όλα τα άλλα βάσανά σου, πρέπει να άνεις και λίγο το γκέι, αφού σε κάθε ματς θα ακούς από εκατοντάδες σερνικούς ότι θέλουν να κάνουν σεξ μαζί σου.
Δύσκολα πράγματα... Καλύτερα είμαι εγώ στο γραφειάκι μου...
Κάθε αρχή και δύσκολη
Δευτέρα μεσημέρι,
από το παράθυρο του γραφείου ο λευκός τοίχος της ομοσπονδίας συνδικάτων μου κρύβει το σύμπαν. Ας φτιάξω ένα μπλογκ λοιπόν.
